बुढेशकालको नागरिकताले दिलायो खुशी

।। अम्बिका भण्डारी ।।

झापा, २१ फागुन । पचहत्तर बर्षको उमेरमा नागरिकता प्रमाणपत्र पाउँदा मेचीनगर नगरपालिका वडा नं. २ की नीरकुमारी राईको हर्षको सीमा रहेन ।

नागरिकता पाउनुलाई उनले जीवनकै सबैभन्दा ठूलो धोको पूरा भएको बताइन् ।

“नातिले नागरिकता पाउने बेला भइसक्यो, मेरो बनेको थिएन,” हालै पाएको नागरिकता देखाउँदै उनले भने–“बनाइदेउ न भनेर बुढालाई धेरैचोटी भनेँ, आफन्त र नातागोता गुहारेँ । नागरिकताले भात खान दिने होइन क्यारे, बुढेशकालमा किन चाहियो भन्दै सबै ततर्किए । वडाध्यक्षले बल्ल अहिले बनाइदिए ।”

नीरकुमारीका पति सन्तमान राईको पाँच वर्षअघि निधन भइसकेको छ । चार कठ्ठा पाखो बारीमा खनीखोस्री नातिनातिना हुर्काउँदै आएकी उनका तीन छोरा पेटपालनका लागि रोजगारी गर्न भारतको बैंगलाेर गएका छन् ।

नीरकुमारीका पति सन्तमानको नागरिकता थियो । छोराहरुको पनि नागरिकता छ । तर, पतिकै वेवास्ताका कारण आफुले यतिका वर्षसम्म नागरिकता नपाएको उनको गुनासो छ ।

घर नजिकैको भृकुटी र बाहुनडाँगी बजारमा नागरिकता बनाउने टोली पटकपटक आउँदा समेत उनको नागरिकता बनाउने पहलै भएन ।

नागरिकता बनेपछि हर्षित नीरकुमारीले पहिलोपटक सामाजिक सुरक्षा भत्ता पाएकी छन् । जग्गाको स्वामित्व पतिबाट आफ्‌नो नाममा सार्ने उनको इच्छा छ ।

तीन छोरामध्ये जेठो राजकुमार घर छुट्टिएर बस्दै आएको उनले बताइन् । माइलो बिजय राई र कान्छो पविराम राई रोजगारीका लागि बैंगलाेर गएका छन् ।

जेठी बुहारीको मृत्यु भइसकेको, माइली बुहारीले घर छाडेर हिँडेको र कान्छो छोरा अविवाहित भएको जनाउँदै उनले नाति नातिना पढाएर माइलो छोराको घरमा बस्दै आएको बताइन् ।

वडा कार्यालयले अपांगता भएर बोल्न नसक्ने, सुन्न नसक्ने, आँखा नदेख्ने र एकल जीवन बिताइरहेका ज्येष्ठ नागरिकहरुको नागरिकता बनाइदिने अभियान चलाएको छ । सोही क्रममा नीरकुमारी राईको आफुले सनाखत गरेर नागरिकता दिलाएको वडाध्यक्ष दिपक बरालले बताए ।

“जसको कोही छैनन्, उसका लागि वडा कार्यालय छ,” वडाध्यक्ष बराल नागरिकता अभियान बारे भने–“सनाखत गर्ने मान्छे ल्याउनु पर्यो भनेर सीडीओहरु नागरिकता दिन आनाकानी गर्छन् । गलत व्यक्तिलाई सिफारिस गरेको रहेछु भने मलाई लगेर थुनिदिए हुन्छ भन्दै मैले नै उनीहरुको सनाखत गरिदिने गरेको छु ।”

सनाखत गरिदिने नातेदारको निधन भइसकेको र सम्पर्कमा नरहेको अवस्थामा कोही पनि वडाबासी ज्येष्ठ नागरिकहरुले आफ्‌नै थाकथलोमा अनागरिकको पीडा भोग्नु नपरोस् भनेर वडाले सिफारिस र वडाध्यक्षको तर्फबाट सनाखत गरिदिएको बरालले बताए ।

सुस्त श्रवण, दृष्टिविहीन र आफन्त गुमाइसकेका दशजना ज्येष्ठ नागरिकको चालू आर्थिक वर्षमै सिफारिस दिएर नागरिकता दिलाइसकेको उनले जानकारी दिइन् । त्यस्ता व्यक्तिहरुको नागरिकता बनाउने क्रममा वडा कार्यालय र जिल्ला प्रशासन कार्यालय धाउने खर्च समेत वडाले व्यहोर्ने गरेको छ ।

आर्थिक रुपमा विपन्न परिवारकै ज्येष्ठ वुवाआमाहरु नागरिकता बनाउनबाट वञ्चित रहेको आफुले पाएको उनले बताए । त्यहीकारण उनीहरुको नागरिकता बनाउँदा लाग्ने खर्च वडा कार्यालयको तर्फबाटै व्यहोरिएको उनको भनाई छ ।

आफन्त गुमाइसकेका सोही वडाका केशरबहादुर राईले ८६ वर्षको उमेरमा हालै नागरिकता पाए । वडाध्यक्ष बराल आफैले सिफारिस र सनाखत गरेर उनको पनि नागरिकता बनेको हो ।

वि.सं. २०१८ सालमा पहाडबाट तराई झरेका राई मेचीनगरको बाहुनडाँगी आउँदा २२ वर्षको लक्काजवान थिए । उमेर पुगे पनि उसबेला नागरिकता बनाउने चलन थिएन ।

विहे गरेर पत्नीसहित उनी रोजगारीको खोजीमा बाहुनडाँगीबाट भौतारिदै भारतको आसाम पुगे । वि.सं. २०२४ मा आसामबाट थाकथलो बाहुनडाँगीमै फर्किए ।

“उमेर छउञ्जेल गरिखान बलियो पाखुराले पुगिहाल्यो, सन्तान नभएपछि नागरिकता बनाउनेतिर लागिएन”– उनले भने । पत्नीको मृत्युपछि एक्लो जीवन बिताइरहेका उनीसँग बुढेशकालमा न सन्तानको सहारा थियो, न त नागरिकता नै आधार ।

आसामबाट फर्केर आएपछि पत्नीको मृत्यु बाहुनडाँगीमै भएको उनले बताए । अर्काको घरखेतमा ज्यालादारी काम गरेर जीवन बिताउँदै आउनु भएको उनको आफ्‌नो जग्गा छैन । रात काट्नका लागि चौबाटोको कुनोमा सानो झुपडी बनाएर उनी बस्दै आउनु भएको छ ।

ज्येष्ठ नागरिकको सम्मान र पहिचानका खातिर आफुले केशरबहादुरको नागरिकता बनाउने पहल गरेको वडाध्यक्ष बरालले बताए । नागरिकता पाएपछि उहाँको जीवनमा खुशीको उमंग छाएको छ । आफ्‌नो झुपडीमा बलियो झ्यालढोका नभएको कारण नागरिकता नहराओस् भनेर उनले छिमेकीको घरमा जतनका साथ राख्न दिने गरेको बताए ।

“मर्ने बेलामा नागरिकता त साथमा भयो नि,” दशमुजा परेको अनुहारमा चमक छर्दै राईले भने –“गाउँका अरुले त चाहिदैन तिमीलाई नागरिकता भनेर टिप्पा खेलाउँथे । वडाध्यक्ष बराल बाबुले चाहिँ हिँड्नुहोस् म बनाइदिन्छु भनेर घरमै लिन आएँ ।”

बुढेशकालमा ज्यालादारी काम गर्न नसकेर कयौ रात भोकै सुतेका केशरबहादुरले वृद्धभत्ता थाप्न थालेपछि खान र लाउन चिन्ता गर्नु परेको छैन । वडाका जनप्रतिनिधिले अशक्त ज्येष्ठ नागरिकहरुको सामाजिक सुरक्षा भत्ता घरघरै पुर्याइदिने गरेका छन् ।

गाउँबस्ती पुग्ने क्रममा अर्काको घरमा आश्रय लिएर बसेका बोल्न नसक्ने र कान नसुन्ने थुप्रै बुढाबुढीहरुको बिजोक देखेको र उनीहरुसँग नागरिकता समेत नरहेको थाहा पाएपछि नागरिकता प्रमाणपत्र बनाइदिने सोच उब्जिएको बरालले बताए ।

आफन्तले हेरचाह नगरिदिदा दुःख बिमार भएका बेला चन्दा उठाएर अस्पताल पुर्याउनु पर्ने अवस्थाका उनीहरुले नागरिकता पाएपछि सामाजिक सुरक्षा भत्ता र स्वास्थ्य बिमामार्फत उपचार सुविधा नियमित रुपमा पाइरहेको वडाध्यक्ष बरालले बताए ।  वडाध्यक्ष बराल अहिले मेचीनगर नगरपालिकाका प्रवक्ता समेत हुन् ।

सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारी विश्वराज नेपालले व्यक्तिको अवस्था होइन, प्रमाण हेरेर नागरिकता दिइने बताए । प्रमाणले नागरिकता पाउन योग्य वृद्धवृद्धाको नागरिकता बनाउन सकिने उनले बताए ।